UNDERSTANDING THE BIBLE
Voor een lange tijd was de Bijbel een groot raadsel voor mij. Ik begreep niet waarom mensen er zo’n belang aan hechtten en ik begreep nog minder wat erin stond. Zo vond ik veel teksten maar een omslachtige vertelling van iets dat makkelijk in een paar zinnen kon worden omschreven en zag ik bovendien de relevantie van die vertellingen niet in. Kortom, ik wist dus al snel: de Bijbel was niks voor mij.
Enkele jaren later veranderde dit echter. Al die tijd had ik succesvol de Bijbel vermeden, toen ik in mijn existentiële zoektocht toch bij God terugkwam, kwam ik ook weer bij de Bijbel uit. Dit keer was het alleen anders. Daar waar ik eerder alleen maar willekeurige verhalen zag, zag ik nu dat hier toch meer – en soms wel héél veel meer – schuil ging. Daarbij zag ik in dat deze eerder verborgen lessen toch wel heel relevant waren! Wat was er veranderd? Context.
DE KUNST VAN BIJBEL LEZEN
Hoe kundig een kunstwerk ook is, het wordt pas echt door de kijker gewaardeerd wanneer hij of zij de context ervan begrijpt – dat geldt net zo goed voor de Bijbel. Niet alleen is het essentieel om de context ervan te begrijpen, de Bijbel zelf is ook een kunstwerk! Zo zit er nog geen letter zonder reden in en zijn de teksten bedoeld om ons te aan het denken te zetten en zo ons te transformeren. Helaas missen veel mensen dit, omdat ze niet weten hoe ze de Bijbel moeten benaderen. Het gevolg is dat de rijkheid van de teksten totaal wordt gemist of nog erger: er een verkeerd beeld van ontstaat, zoals ik had.
Nu ik inzie hoe anders de werkelijkheid is, wil ik dit graag met anderen delen. Het is namelijk niet alleen supertof om te zien hoe doordacht de Bijbel is, het is letterlijk hét handboek voor het leven. Het kostte mij alleen flink wat tijd en onderzoek om dit te beseffen. En toen ik dat eenmaal deed, kostte het vervolgens nog veel tijd om te achterhalen hoe ik dan deze teksten moest lezen en toepassen! In deze blog hoop ik jou dit dus enigszins te besparen door te vertellen wat ik had gehoopt dat iemand míj had verteld voordat ik aan de Bijbel begon. Zo bespreek ik hier context over wat de Bijbel is, hoe de teksten in elkaar steken en hoe tof dit alles samenhangt!
MISVATTINGEN 101
Voordat ik je ga overladen met allerlei interessante achtergrondinformatie, vind ik het eerst belangrijk om even stil te staan bij wat de Bijbel vooral níet is. Een van de redenen waarom het vaak lastig is om aan de Bijbel te beginnen, is omdat er veel fuss omheen is ontstaan. Aangezien de Bijbel zo’n significante impact heeft gehad – en nog steeds heeft – op onze maatschappij en vele levens, hebben velen zich gebogen over de betekenis ervan. Hierdoor is er dus veel goede kennis aan het licht gebracht, maar helaas ook veel misinformatie – oftewel, fuss.
Om toch de juiste betekenis van een tekst te achterhalen, moeten we ons eerst ontdoen van deze fuss. En dan bedoel ik specifiek met Ockhams scheermes. Ockhams scheermes is namelijk het principe dat de juiste betekenis kan worden achterhaald door als een scheermes ingewikkeldheden “weg te scheren”. De uitleg met de minste aannames en ingewikkeldheden is meestal de juiste. Uiteraard is dit vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Zo zijn sommige opvattingen zo bekend, dat velen niet doorhebben dat ze überhaupt met fuss te maken hebben. Ik wil daarom deze blog met twee van zulke opvattingen beginnen om zo te laten zien hoe ze kunnen worden ontkracht!
#1 - HET "MYSTERIEUZE WETTENBOEK" VERHAAL
De eerste opvatting is dat de Bijbel een mysterieus wettenboek zou zijn dat op een dag uit de hemel viel en waar wij mensen het maar mee moeten doen. Ten eerste klopt dit niet, omdat de Bijbel zelf letterlijk aangeeft dat dit niet het geval is – in Exodus 17:14 of Romeinen 16:22, bijvoorbeeld. Ten tweede – en dat is veel fundamenteler – dat idee gaat tegen de aard van God in. Zo valt het in het Oude Testament op hoe God er keer op keer voor kiest om met de gelovigen samen te werken. Ook al maken ze er een potje van, toch betrekt Hij hen steeds bij Zijn plan. Dat laat dus zien dat Hij dit niet doet omdat Hij hen nodig heeft, maar omdat Hij dat wíl. Hierdoor gaat Hij namelijk een samenwerking met de mensen aan en zo is het dus ook met het ontstaan van de Bijbel!
#2 - HET "ROBOT DICTEER" VERHAAL
God liet dus vanuit Zijn inspiratie de mensen de Bijbel schrijven. Een vaak heersend idee hierover – dat ook ik eerst geloofde – is het idee dat de auteurs dit als een soort robot deden. Woord voor woord zou God hen de teksten hebben gedicteerd die we vandaag de dag in de Bijbel kunnen vinden. Nu ben ik er volledig van overtuigd dat de Heilige Geest hen hierin leidde, maar geloof ik echter niet dat het op een manier was dat de schrijvers geen eigen inbreng hadden.
Net zoals het ‘mysterieuze wettenboek’ idee, impliceert dit dat God een soort dictator is (pun intended). Niet alleen gaat dat weer in tegen de aard van God, dat zou ook betekenen dat mensen geen eigen wil hebben. Dit is echter een cruciaal punt in het christendom en zou dus betekenen dat God – en dus de Bijbel – zichzelf enorm tegenspreekt. Niet zo logisch dus! Daarnaast is in de samenstelling van de Bijbel heel duidelijk te zien dat de eigen insteek van de auteurs wel degelijk werd toegelaten en zelfs gewaardeerd – namelijk in de vier (!) Evangeliën. Later daar meer over!
WAIT, DE BIJBEL IS DOOR MENSEN GESCHREVEN??
Nu ik via deze 2 misvattingen al een beetje context heb gegeven over wat de Bijbel is, kan ik mij best voorstellen dat jouw beeld al flink door elkaar is geschud. Ik had dat namelijk wel. Zo vond ik het in het begin lastig om te bevatten dat de Bijbel door mensen is geschreven. Zoals ik al eerder aangaf, deed God dat om de mensen bij Zijn plan te betrekken – toch kan het tricky lijken om het schrijven van zo’n belangrijk boek aan feilbare mensen over te laten. Over tijd ben ik echter gaan begrijpen dat dit niet het geval is. Zoals 2 Timotheüs 3:16 zegt: “Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid.’’
De key hier is dat God het Schrift heeft ingegeven. De grondtekst – de meest oorspronkelijke tekst – geeft hier het woord ’theopneustos’ aan, dat letterlijk ‘God-geademd’ betekent. Oftewel, God heeft het uitgeademd; Hij is de bron. Daarbij heeft Hij de Geschriften uitgeademd; dat is dus het eindproduct. De Geschriften zijn dus wel door mensen geschreven, God ging over het resultaat waardoor het exact is hoe Hij het wilde en dus toch onfeilbaar is!
Uiteraard is dit een korte uitleg en valt hier nog veel meer over te vertellen. Aangezien de betrouwbaarheid van de Bijbel niet de kern van deze blog is, ga ik daar hier niet verder op in. Echter is dit wel een belangrijk vraagstuk, dus als je daar meer over wilt weten, raad ik alvast dit artikel aan over de betrouwbaarheid van het Nieuwe Testament. Verder heb ik onderaan de tekst meerdere interessante linkjes toegevoegd!
Terug naar de opvattingen. Door dus de Bijbel hiernaast te zetten, heb ik laten zien dat wat er werd beweerd, niet kon kloppen. Dat laat dus meteen zien dat om iets als misinformatie te kunnen onderscheiden, enige kennis vereist is. In deze blog hoop ik het je dus al iets makkelijker te maken door context te verschaffen, maar ook zonder kennis kan je voorkomen dat je in misinformatie trapt. Door namelijk heel simpel dingen niet zomaar aan te nemen! Onderzoek in plaats daarvan eerst of hetgeen dat wordt beweerd wel klopt, zodat je aan de hand daarvan kan bepalen of je het kan aannemen of niet. In dit geval betekent dat dus vaak checken of hetgeen wel daadwerkelijk in de Bijbel staat en of de auteur dat ook bedoelde. Zo blijf je het dichtste bij de bron en praktiseer je meteen Ockhams scheermes!
HET DOEL
All right – nu de aannames zijn weggeschoren, wil ik overgaan op wat de Bijbel wél is. Het korte antwoord op deze vraag ligt eigenlijk al verstopt in de naam. ‘Bijbel’ betekent namelijk ‘boeken’. De Bijbel is dan ook een verzameling boeken – ook wel een minibibliotheek. Het langere antwoord op de vraag wat de Bijbel is, ligt in de inhoud van deze minibibliotheek. De Bijbel vertelt namelijk over de geschiedenis van de relatie tussen God en de mens (Oude Testament) en hoe Hij dit herstelde met het offer van Zijn Zoon Jezus Christus (Nieuwe Testament).
De Bijbel is dus een soort verslag van wat God heeft gedaan, maar ook wat Zijn plan nog in petto heeft. Hierdoor is het de bron om God en dus Zijn plan, maar ook visie op de wereld te leren kennen. Het doel daarvan is dus dat wij in contact met Hem kunnen komen en door Hem door het leven worden geleid – zelfs in de 21e eeuw. Bij het lezen van de Bijbel is het dus belangrijk om dat in gedachten te houden, zodat het juist kan worden gebruikt. Net zoals het niet lukt om met een hamer te zagen, kan je de Bijbel niet anders zien dan het boek om God en Zijn wil te leren kennen. Niet alleen is fout gebruik ineffectief, daarmee schaad je tevens de materialen.
Nu het doel dus duidelijk is, wil ik verder ingaan op hoe de Bijbel in elkaar zit om dit te bereiken! Dit is namelijk best uniek; zo is de Bijbel over een periode van zo’n 1500 jaar door minstens 40 verschillende auteurs geschreven. Het bijzondere hieraan – en dat is nog meer wat de Bijbel uniek maakt – is de continuïteit hierin. Een lange ontstaansperiode met vele, diverse auteurs, is namelijk een recept voor een samenraapsel van verschillende opvattingen. In de Bijbel is hier echter totaal geen sprake van! Er is zelfs een enorme eenheid in de boodschap. Zo geven alle auteurs één consistente getuigenis van God die consequent Zijn plan openbaart en uitvoert – ook wanneer de geschiedenis al honderden jaren verder is gevorderd.
Verder bevestigen verschillende teksten elkaar, waardoor ze elkaar versterken, maar ook aanvullen. Vaak gebeurt dit op zo’n subtiele wijze, dat je er makkelijk overheen leest. Daarnaast quoten de auteurs elkaar constant – zelfs al zit er honderden jaren tussen hun bestaan in. Zo zijn er ruim 63.000 kruisverwijzingen! Om daar een beeld van te krijgen, kan je daar hier een visualisering van vinden. Zo zie je dat de Bijbel dus een enorm sterk hyperlinked boek is. Geen tekst zit er zonder reden in!
VERSCHILLENDE TEKSTEN EN TEKSTSOORTEN
Dat de teksten zo goed samenhangen, betekent niet dat alle teksten op dezelfde manier zijn geschreven. Sterker nog, de Bijbel is super divers hierin! Dit heeft weer alles met de diversiteit aan auteurs te maken. Zoals ik al eerder al aankaartte, hebben de 4 Evangeliën elk een hele andere insteek. Ieder Evangelie gaat over hetzelfde onderwerp – Jezus Zijn leven en onderwijzingen – maar iedere auteur doet dat op een andere manier.
Lukas is bijvoorbeeld een secure uiteenzetting van alle gebeurtenissen, terwijl Mattheüs de profetieën uit het Oude Testament erbij betrekt. Beide zijn anders, omdat beide iets anders willen belichten. Zo wil Mattheüs door de profetieën Joden als hij bewijzen dat Jezus Degene is waar honderden jaren geleden al over werd geprofeteerd. Lukas wil juist een helder overzicht geven en dat paste ook bij zijn beroep als dokter. Iedere auteur heeft dus een eigen stijl met andere aandachtspunten en in het Nieuwe Testament zijn deze vier verschillende insteken opgenomen, omdat ze samen een completer beeld van Jezus geven. Dat laat dus tevens zien dat de eigen inbreng van elke auteur zeker wel werd gewaardeerd en zelfs van toegevoegde waarde is!
In het geval van de Evangeliën zijn de tekstsoorten nog wel hetzelfde – namelijk verhalend. De Bijbel gaat echter verder dan dat. Zo noemde ik het al eerder een minibibliotheek. In een bibliotheek kan je meerdere soorten teksten vinden en in de Bijbel is dit dan ook het geval! Zo zijn er historische teksten, verhalen en poëzie te vinden. Super tof dus, maar wederom is het belangrijk om bewust te zijn wat voor tekst je leest. Poëzie is heel anders geschreven dan historie en vraagt dus om een andere benadering. Als je een stijlfiguur namelijk letterlijk neemt zoals je bij historie zou doen, kom je op een totaal andere interpretatie uit dan dat de auteur eigenlijk bedoelde. Dat is meteen de reden waarom context zo belangrijk is!
Nu kan je je afvragen waarom een auteur ervoor zou kiezen om een onderwerp op een poëtisch manier te benaderen – al helemaal voor een boek waar je liever geen misinterpretaties wilt. Heel plain vertellen wat je bedoelt, lijkt hier dus logischer. Dat is misschien wel zo, maar als kunstenaar begrijp ik heel goed waarom de schrijvers voor een creatieve aanpak kozen! Sommige concepten zijn namelijk zo complex, dat kán niet met simpele woorden worden uitgelegd. Zo zijn er vaak metaforen nodig om het punt duidelijk te maken. En nog belangrijker: vaak dekt droge taal de lading van een tekst totaal niet.
Voor de Bijbel is dit echter cruciaal. Het gaat namelijk niet slechts over simpele zaken, maar over de betekenis van het leven en hoe we dat goed kunnen aanpakken. Dat zijn dus letterlijk zaken over leven en dood, en dat gaat dan ook erg diep! Voor de auteurs was het dus enorm belangrijk om die diepte over te brengen, maar de lezer daar ook bewust van te maken. Zo ‘waarschuwt’ een stijlfiguur de lezer dat hem of haar iets diepzinnig gaat worden verteld. Dat effect is simpelweg niet met droge taal te bereiken.
CONTEXT, CONTEXT, CONTEXT
Nog iets dat in gedachte moet worden gehouden wanneer de Bijbel wordt gelezen, is dat de teksten zelf ook in een bepaalde context zijn geschreven: namelijk de cultuur. Het is een no brainer dat hier totaal andere gebruiken speelden dan in onze hedendaagse cultuur, maar toch levert dit vaak problemen op. We zijn namelijk vaak geneigd om 21e eeuw visie los te laten op zaken die totaal niet in die setting zijn gebeurd. Dat leidt dus enkel tot anachronismen. Om het wél te begrijpen voor wat het is, is het enorm belangrijk om de cultuur van toentertijd in acht te houden. Aangezien de Bijbel voortvloeit uit het Jodendom, geeft de achtergrond van het Jodendom en dus de Joodse cultuur veel bruikbare inzichten.
Nu is er nog wel iets tricky aan de cultuur van toentertijd in acht te houden. Vanwege de diversiteit en lange ontstaansperiode van de Bijbel, zijn er naast de Joodse cultuur meerdere culturen die voorbijkomen – de Babylonische en Romeinse cultuur bijvoorbeeld. De achtergrondcontext is daardoor soms diverser dan enkel de Joodse cultuur, al moet ik daar wel bij zeggen dat de tekst soms zelf al context geeft. Door bijvoorbeeld een paar regels verderop al uitleg te geven over zaken die een ‘outsider’ niet zou begrijpen. Dat brengt mij meteen bij het punt dat de teksten zelf ook in context staan – en dat is misschien wel het allerbelangrijkste stukje.
Een tekst staat altijd in context met de rest van de tekst. Nu is dat niet iets nieuws onder de zon, maar wanneer wij door de Bijbel bladeren, zijn we toch heel erg geneigd om een perikoop uit de Bijbel te halen. Dit komt voornamelijk door de hoofdstukken en verzen die in onze Bijbel staan. Ik zeg expres ‘onze’ Bijbel, omdat de originele teksten zonder hoofdstukken en verzen waren geschreven. Elk boek was simpelweg een hele lange tekst.
Zo’n 500 jaar geleden zijn de leesaanduidingen toegevoegd voor orde en makkelijk kunnen navigeren door de teksten. Heel handig, maar het gevaar ervan is dat het heel aanlokkelijk is om één regel uit de tekst te halen en daar een interpretatie op los te laten. De regel wordt dan echter uit zijn verband getrokken waardoor er hoogstwaarschijnlijk een totaal verkeerde interpretatie uitkomt.
EXEGESE VS EISEGESE
Om de Bijbelteksten goed te begrijpen, is het dus cruciaal ze te lezen en interpreteren zoals ze door de auteur bedoeld zijn. Dit wordt ook wel ‘exegese’ genoemd. Ik hamer hier zo erg op, omdat de Bijbel helaas vaak wordt misbruikt. Teksten worden uit hun verband gehaald om zo iemands eigen agenda te ondersteunen. Uiteraard is dit niet de bedoeling, aangezien dat het punt mist om van de Bijbel te leren.
Deze vorm van cherry picking wordt ook wel ‘eisegese’ genoemd. Als je maar selectief genoeg bent, kan je een tekst haast alles laten zeggen wat je maar wilt. Niet iedere uitleg die iemand over de bijbelteksten geeft, moet dus meteen worden geloofd of opgevolgd. Dat brengt mij meteen bij het laatste stukje context dat ik wil belichten: ook voor de Bijbel zelf geldt dat niet alles moet worden opgevolgd.
Het klinkt misschien gek, maar niet alles dat in de Bijbel staat is bedoeld om op te volgen. Zo staat er bijvoorbeeld omschreven hoe een vader dronken werd gevoerd waarna de dochters met hem naar bed gingen. Of dat een godvrezende man de vrouw van een andere man inpikte door hem te laten doden in de strijd. Klinkt niet echt als voorbeelden die wij moeten opvolgen, right?
Teksten in de Bijbel zijn omschrijvend of voorschrijvend; in het Engels beter gezegd als ‘descripted’ of ‘prescripted’. Descripted is een omschrijving van de gebeurtenis, en prescripted is wat wij ook moet opvolgen. Dat geldt dus alleen wanneer de omschreven situatie op ons van toepassing is en als het aan ons is geadresseerd.
De reden waarom er ook gebeurtenissen die we niet moeten opvolgen in de Bijbel staan, is om te laten zien hoe verdord de mens is en dat we God echt nodig hebben. Dat zijn dus vooral lessen hoe we iets niet moeten doen. In de twee voorbeelden die ik net gaf, is die boodschap wel redelijk duidelijk. Soms ligt dat echter iets subtieler. Het is dan belangrijk om de tekst met context te benaderen. Oftewel: de tekst in zijn geheel lezen met de tekstsoort én cultuur in het achterhoofd. Dan blijkt al snel of het iets is dat wij ook moeten toepassen of niet. En dat is eigenlijk de key van Bijbel lezen: bewust zijn van wat je leest en realiseren dat de Bijbel geen standaard boek is.
THAT'S JUST THE BEGINNING!
Alright – dat was enkele context over de Bijbel! Nu kan je ineens realiseren dat om de Bijbel goed te begrijpen, je best wel wat moeite moet doen. Geloof het of niet, dat is de bedoeling. De Bijbel is by design niet bedoeld om van kaft tot kaft te lezen en het daarbij te laten. Je wordt expres uitgedaagd om dieper te graven. Dat betekent dus ook dat je niet met een paar jaar bestuderen alles weet.
Nee, in de Bijbel kan je een leven lang dingen ontdekken en zelfs dan is nog niet alles ontdekt. Maar daar gaat het ook niet om; het gaat om het zoekproces. Juist door te moeten onderzoeken leer je en wordt een relatie met God opgebouwd. De Joden hadden daar zelfs een techniek voor: de midrasj.
Uiteraard valt er nog veel meer te vertellen en dekt deze blog bij lange na niet hoe diep de Bijbel is, maar dat is ook niet mijn insteek. Feit is eenmaal dat de Bijbel complex is. Zelfs al zou ik het dus willen, dan nog zou ik niet alles kunnen uitleggen puur omdat er zoveel te vertellen valt. En dát is precies het punt dat ik wel wil maken: de Bijbel is complex, maar dat is hetgeen dat het zo tof maakt. Iedere ontdekking daagde mij uit om nog verder te onderzoeken wat er te vinden valt. Daarbij onderstreept de complexiteit de bijzonderheid van de Bijbel!
Ik hoop dat deze blog dus enkele inzichten gaf over deze bijzonderheid van de Bijbel. Nog meer hoop ik dat dit een uitnodiging is om zelf dieper onderzoek te doen naar de Bijbel en de betekenis ervan. Zo heb ik expres enkel context uitgelegd en niet Bijbelteksten zelf, omdat dat een zoektocht is die je zelf moet begaan! Daarbij ben ik niet degene die het beste Bijbelteksten kan uitleggen, maar de Heilige Geest.
Tot slot wil ik je uitdagen om vooral zelf te onderzoeken of wat ik vertel wel gegrond is of niet. Kern van deze blog is dat zelfonderzoeken essentieel is, dus onderzoek ook zelf of wat ik vertel wel echt gegrond is. Onderaan de blog heb ik de bronnen toegevoegd die mijn aanknopingspunten waren. Zij geven nog veel meer diepgang dan dat ik kan verwoorden en dan kan je zelf je ontdekkingstocht starten!
