het begrijpen van de Bijbel
Voor een lange tijd was de Bijbel een groot raadsel voor mij. Ik begreep niet waarom mensen er zo’n belang aan hechtten en ik begreep nog minder wat erin stond. Zo vond ik veel teksten maar een omslachtige vertelling van iets wat makkelijk in een paar zinnen kon worden omschreven. Bovendien zag ik de relevantie van deze verhalen niet in. Ik bedoel maar, hoe kan zo’n oud en stoffig boek nu nog actueel zijn? Ik wist het dus al snel: de Bijbel was niks voor mij.
Enkele jaren later veranderde dit echter. Al die tijd had ik succesvol de Bijbel vermeden, toen ik in mijn existentiële zoektocht toch bij God terugkwam, kwam ik ook weer bij de Bijbel uit. Dit keer was het alleen anders. Daar waar ik eerder alleen maar willekeurige verhalen zag, zag ik nu in dat hier toch meer – en eigenlijk zelfs héél veel meer – schuil ging. Daarbij ontdekte ik dat ondanks het grote tijds- en cultuurverschil, deze lessen nog steeds relevant waren. Wat was er veranderd? Context.
de kunst van Bijbel lezen
Hoe kundig een kunstwerk ook is, het kan pas echt door de kijker worden gewaardeerd wanneer hij of zij de context ervan begrijpt – dat geldt net zo goed voor de Bijbel. Het is essentieel om bewust te zijn van de context ervan om het goed te kunnen begrijpen, maar de Bijbel is ook daadwerkelijk een kunstwerk! Zo zit er nog geen letter zonder reden in en zijn de teksten bedoeld om ons denken en dus onszelf, te transformeren. Helaas missen veel mensen dit, omdat ze niet weten hoe ze de Bijbel moeten benaderen. Het gevolg is dat de rijkheid van de teksten totaal wordt gemist of nog erger: er een verkeerd beeld van ontstaat, zoals ik had.
Nu ik inzie hoe anders de werkelijkheid is, wil ik dit graag met anderen delen. Het is namelijk niet alleen supertof om te zien hoe doordacht de Bijbel is, het is letterlijk hét handboek voor het leven. Het kostte mij alleen flink wat tijd en onderzoek om dit te beseffen. En zelfs toen ik dat eenmaal deed, duurde het nog even voordat ik had achterhaald hoe ik vervolgens deze teksten moest benaderen en toepassen! In deze blog hoop ik jou dit dus enigszins te besparen door te belichten wat ik had gehoopt dat iemand míj had verteld voordat ik aan de Bijbel begon. Zo bespreek ik wat de Bijbel is, hoe de teksten in elkaar steken en hoe goed dit allemaal samenhangt!
misvattingen 101
Voordat ik je ga overladen met allerlei interessante achtergrondinformatie, vind ik het belangrijk om eerst even stil te staan bij wat de Bijbel vooral níet is. Er is namelijk veel “fuss” om het boek heen ontstaan, doordat velen – zowel gelovigen en ongelovigen – hebben gepoogd de betekenis ervan te duiden. Over de jaren heen is hierdoor veel goede kennis aan het licht gebracht, maar helaas ook veel misinformatie. Om toch de juiste betekenis van een tekst te achterhalen, moeten we ons dus eerst van deze fuss ontdoen en laat daar nou net een mooi scheermes voor zijn! Ockhams scheermes om precies te zijn.
Ockhams scheermes is het principe dat de juiste betekenis kan worden achterhaald door als een scheermes ingewikkeldheden “weg te scheren”. De uitleg met de minste aannames en ingewikkeldheden is namelijk meestal de juiste. Het is alleen niet altijd even duidelijk wat een aanname is. Sommige opvattingen zijn namelijk zo bekend dat we niet eens doorhebben dat we eigenlijk met fuss te maken hebben. Ik wil daarom met twee van zulke opvattingen beginnen om zo te laten zien hoe we fuss kunnen detecteren én hoe dit kan worden ontkracht!
#1 – het “mysterieuze wettenboek verhaal”
De eerste opvatting die ik vaak voorbij zie komen, is dat de Bijbel een mysterieus wettenboek zou zijn dat op een dag uit de hemel viel en waar wij mensen het maar mee moeten doen. In de eerste plaats kan dit niet kloppen, omdat de Bijbel letterlijk zelf aangeeft dat de Geschriften in opdracht van God door mensen zijn geschreven – Exodus 17:14 bijvoorbeeld. Ten tweede – en dat is veel fundamenteler – impliceert deze opvatting dat God ons van bovenaf tiranniseert. Dit gaat echter tegen Zijn aard in. Zo valt het in het Oude Testament juist op hoe God er keer op keer voor kiest om de mensen bij Zijn plan te betrekken – zelfs al maken ze er een potje van. Hierdoor gaat Hij namelijk een samenwerking met hen aan en zo is het dus ook met het ontstaan van de Bijbel!
#2 – het “robot dicteer” verhaal
In bovenstaande punt liet ik dus zien dat God vanuit Zijn inspiratie de mensen de Bijbel liet schrijven. Een vaak heersend idee hierover – dat ook ik eerst geloofde – is het idee dat de auteurs dit als een soort robot deden. Woord voor woord zou God hen de teksten hebben gedicteerd die we vandaag de dag in de Bijbel kunnen vinden. Nu ben ik er volledig van overtuigd dat de Heilige Geest hen hierin leidde, maar geloof ik echter niet dat het op een manier was dat de schrijvers geen eigen inbreng hadden.
Net zoals het ‘mysterieuze wettenboek’ idee, impliceert dit dat God een soort dictator is (pun intended). Niet alleen gaat dat weer in tegen de aard van God, dat zou ook betekenen dat mensen geen eigen wil hebben. Dit is echter een cruciaal punt in het christendom en zou dus betekenen dat God – en dus de Bijbel – zichzelf enorm tegenspreekt. Niet zo logisch dus! Daarnaast is in de samenstelling van de Bijbel heel duidelijk te zien dat de eigen insteek van de auteurs wel degelijk werd toegelaten en zelfs gewaardeerd; in de vier (!) Evangeliën namelijk. Later daar meer over!
wait, de Bijbel is door mensen geschreven??
Nu ik via deze 2 misvattingen al een beetje context heb gegeven over wat de Bijbel niet is, kan ik mij best voorstellen dat jouw beeld hierover flink door elkaar is geschud. Ik had dat in ieder geval wel. Zo vond ik het lastig te bevatten dat de Bijbel door mensen is geschreven. Ik begreep wel dat God dit deed om de mensen bij Zijn plan te betrekken, maar toch voelde het tricky om het schrijven van zo’n belangrijk boek aan feilbare mensen over te laten. Over tijd ben ik echter gaan begrijpen dat dit niet het geval is. Zoals 2 Timotheüs 3:16 zegt: “Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid.’’
De key hier is dat God het Schrift heeft ingegeven. De grondtekst – de meest oorspronkelijke tekst – geeft hier het woord ’theopneustos’ aan, dat letterlijk ‘God-geademd’ betekent. Oftewel, God heeft het uitgeademd; Hij is de bron. Daarbij heeft Hij de Geschriften uitgeademd; dat is dus het eindproduct. Zo zijn de Geschriften dus wel door mensen geschreven, God ging over het resultaat waardoor het exact is hoe Hij het wilde en dus toch onfeilbaar is! Uiteraard is dit een korte uitleg en valt hier nog veel meer over te vertellen. Aangezien de betrouwbaarheid van de Bijbel niet de kern van deze blog is, ga ik daar hier niet verder op in. Wil je er echter wel meer over weten, dan raad ik je deze blog aan. Onderaan de tekst heb ik ook meerdere interessante linkjes hierover toegevoegd!
Terug naar de opvattingen. Door dus de Bijbel hiernaast te zetten, heb ik laten zien dat wat er werd beweerd, niet kon kloppen. Dat laat dus meteen zien dat om iets als misinformatie te kunnen onderscheiden, enige kennis vereist is. In deze blog hoop ik het je dus al te vergemakkelijken door context te verschaffen, maar ook zonder kennis kan je voorkomen dat je in misinformatie trapt. Door namelijk heel simpel dingen niet zomaar aan te nemen! Onderzoek in plaats daarvan eerst of hetgeen dat wordt beweerd wel klopt, zodat je aan de hand daarvan kan bepalen of je het kan aannemen of niet. In dit geval betekent dat dus vaak checken of hetgeen wel daadwerkelijk in de Bijbel staat en of de auteur dat ook bedoelde. Zo blijf je het dichtst bij de bron en praktiseer je meteen Ockhams scheermes!
het doel
All right – nu de aannames zijn weggeschoren, wil ik overgaan op wat de Bijbel wél is. Het korte antwoord op deze vraag ligt eigenlijk al in de naam verstopt. ‘Bijbel’ betekent namelijk ‘boeken’. De Bijbel is dan ook een verzameling boeken – ook wel een minibibliotheek. Het langere antwoord op de vraag wat de Bijbel is, ligt in de inhoud van deze minibibliotheek. De Bijbel vertelt namelijk over de geschiedenis van de relatie tussen God en de mens (Oude Testament) en hoe Hij dit herstelde met het offer van Zijn Zoon Jezus Christus (Nieuwe Testament).
Deze geschiedenis laat als een soort verslag zien wat God heeft gedaan, maar ook wat Hij nog in petto heeft. Zo vormt de Bijbel dus de bron om God Zelf, maar ook Zijn visie op de wereld te leren kennen. Het doel daarvan is dus dat wij in contact met Hem kunnen komen en door Hem op dagelijkse basis te worden geleid – zelfs in de 21e eeuw. Super bijzonder dus, maar ook super belangrijk om tijdens het lezen in gedachten te houden. Als je immers niet weet wat het doel van iets is, kan je het ook niet juist gebruiken. Fout gebruik is niet alleen ineffectief, maar schaadt tevens de materialen.
Nu het doel dus duidelijk is, wil ik verder ingaan op hoe de Bijbel in elkaar zit om dit doel te bereiken! Dit is namelijk best uniek; zo is de Bijbel over een periode van zo’n 1500 jaar door minstens 40 verschillende auteurs geschreven. Op zichzelf is dat dus al bijzonder, maar het nog opvallende hieraan is de continuïteit hierin. Een lange ontstaansperiode met vele, diverse auteurs, is namelijk een recept voor een samenraapsel van verschillende opvattingen. In de Bijbel is hier echter totaal geen sprake van! Er is zelfs een enorme eenheid in de boodschap. Zo geven alle auteurs één consistente getuigenis van God die consequent Zijn plan openbaart en uitvoert – ook wanneer de geschiedenis al honderden jaren is gevorderd.
Naast de consistentie, bevestigen verschillende teksten elkaar, waardoor ze elkaar versterken, maar ook aanvullen. Vaak gebeurt dit op zo’n subtiele wijze, dat je er makkelijk overheen leest. Wanneer je je er echter in verdiept, zie je dat er een enorme samenhang in de teksten zit. Dit zie je dan ook terug in de onderlinge verwijzingen van de teksten. De auteurs quoten elkaar namelijk constant – zelfs al zit er honderden jaren tussen hun bestaan in. Zo zijn er ruim 63.000 kruisverwijzingen! Om daar een goed beeld van te krijgen, kan je daar hier een visualisering van vinden. Dan zie je meteen dat de Bijbel een enorm sterk hyperlinked boek is en er dus geen tekst zonder reden in zit!
verschillende teksten en tekstsoorten
Dat de teksten zo goed samenhangen, betekent alleen niet dat alle teksten hetzelfde zijn. Zoals ik al aangaf, is er in de Bijbel sprake van een grote diversiteit aan auteurs. Iedere auteur schrijft vanuit zijn eigen insteek en zo benoemde ik ook al dat de Bijbel 4 Evangeliën bevat. ‘Evangelie’ betekent ‘goede boodschap’ en is dan ook een boek over Jezus Zijn leven en onderwijzingen. Aangezien Jezus veel onderwijs en wonderen heeft verricht, maar ook omdat ieder weer iets anders opvalt, belicht iedere auteur dit op zijn eigen manier!
Lukas bijvoorbeeld, is een secure uiteenzetting van alle gebeurtenissen, terwijl Mattheüs juist eerdere profetieën erbij betrekt. Ze zijn anders, omdat beide iets anders willen belichten. Zo wil Mattheüs door deze profetieën Joden als hij bewijzen dat Jezus Degene is waar honderden jaren geleden al over werd geprofeteerd en wil Lukas juist een helder overzicht geven, wat ook paste bij zijn manier van werken als dokter. Zo heeft iedere auteur andere aandachtspunten en zijn er in de Bijbel 4 Evangeliën opgenomen, zodat ze samen een completer beeld van Jezus geven. Dat laat dus tevens zien dat de eigen inbreng van elke auteur zeker wel van toegevoegde waarde is!
In het geval van de Evangeliën zijn de tekstsoorten nog wel hetzelfde – namelijk verhalend. De Bijbel gaat echter verder dan dat. Zo noemde ik het al eerder een minibibliotheek. In een bibliotheek kan je meerdere soorten teksten vinden en in de Bijbel is dit dan ook het geval! Zo zijn er historische teksten, verhalen en poëzie te vinden. Super tof dus, maar wederom is het belangrijk om bewust te zijn van wat je leest. Poëzie vraagt natuurlijk om een hele andere benadering dan historie. Als je een stijlfiguur letterlijk neemt zoals je bij een historische tekst zou doen, kom je op een totaal andere interpretatie uit dan dat de auteur eigenlijk bedoelde. Dat is meteen de reden waarom context zo belangrijk is!
Op zich vrij logisch allemaal, maar nu kan je je afvragen waarom een auteur ervoor zou kiezen om een onderwerp op een poëtisch manier te benaderen – al helemaal voor een boek waar je liever geen misinterpretaties wilt. Heel plain vertellen wat je bedoelt, lijkt hier dus logischer. Dat is misschien wel zo, maar als kunstenaar begrijp ik heel goed waarom de schrijvers voor een creatieve aanpak kozen! Sommige concepten zijn namelijk zo complex, dat kán niet met simpele woorden worden uitgelegd. Er zijn dan juist metaforen nodig om het punt begrijpbaar, maar ook herkenbaar te maken.
Verder dekt droge taal de lading van een tekst ook vaak niet. Voor de Bijbel is dit echter cruciaal, omdat het niet over simpele zaken gaat. Het gaat juist over de betekenis van het leven en hoe we dat goed kunnen aanpakken – dat zijn dus letterlijk zaken over leven en dood! Voor de auteurs was het dus enorm belangrijk om deze diepte goed over te brengen, maar de lezer daar ook bewust van te maken. Een stijlfiguur ‘waarschuwt’ de lezer namelijk dat hem iets diepers gaat worden verteld. Dat effect is simpelweg niet met droge taal te bereiken.
context, context, context
Nog iets wat in gedachte moet worden gehouden bij het lezen van de Bijbel, is dat de teksten zelf ook in een bepaalde context zijn geschreven: namelijk culturele context. Het is een no brainer dat hier totaal andere gebruiken speelden dan in onze hedendaagse cultuur, maar toch levert dit vaak problemen op. We zijn namelijk erg geneigd om onze 21e eeuw visie hierop los te laten. Dat leidt echter enkel tot anachronismen. Om de teksten dus wél recht aan te doen, is het enorm belangrijk om de cultuur van toentertijd in acht te nemen.
Aangezien de Bijbel voortvloeit uit het Jodendom, kan achtergrondinformatie van de Joodse cultuur veel bruikbare inzichten geven. Je bent er dan alleen nog niet. Vanwege de diversiteit en lange ontstaansperiode van de Bijbel, komen er meerdere culturen voorbij – de Babylonische en Romeinse cultuur bijvoorbeeld. De achtergrondcontext is daardoor soms diverser dan enkel de Joodse cultuur, al moet ik daar wel bij zeggen dat de tekst soms zelf al context geeft. Zo staat er soms een paar regels verderop een uitleg wanneer er zaken voorbijkomen die een ‘outsider’ niet zou begrijpen. Dat brengt mij bovendien bij het meest belangrijkste, maar tevens meest vergeten stukje context in de Bijbel – namelijk de tekst zelf.
Een tekst staat altijd in context met de rest van de tekst. Dat is ook niet bepaald iets nieuws onder de zon, maar wanneer wij door de Bijbel heen bladeren, zijn we toch erg geneigd om een perikoop uit de context te halen. Het is dan ook heel aanlokkelijk door de hoofdstukken en versaanduidingen in onze Bijbel. Toch doe je hiermee schade aan de tekst, omdat zoals ik al expres aangaf, dit iets van ‘onze’ Bijbel is. De originele teksten zijn namelijk zonder hoofdstukken en verzen geschreven. Elk boek was simpelweg een hele lange tekst.
Zo’n 500 jaar geleden zijn de leesaanduidingen toegevoegd voor orde en makkelijk kunnen navigeren door de teksten. Heel handig, maar het gevaar is dat het dus heel aanlokkelijk is om één regel uit de tekst te halen en daar een interpretatie op los te laten. De regel wordt dan echter uit zijn verband getrokken waardoor er hoogstwaarschijnlijk een totaal verkeerde interpretatie uitkomt.
exegese vs eisegese
Om de Bijbelteksten goed te begrijpen, is het dus cruciaal ze te lezen en interpreteren zoals ze door de auteur bedoeld zijn. Dit wordt ook wel ‘exegese’ genoemd. Ik hamer hier zo erg op, omdat de Bijbel helaas vaak wordt misbruikt. Teksten worden uit hun verband getrokken om zo iemands eigen agenda te ondersteunen. Deze vorm van cherry picking wordt ook wel ‘eisegese’ genoemd. Als je maar selectief genoeg bent, kan je een tekst haast alles laten zeggen wat je maar wilt. Zoals ik al eerder aangaf, is het doel van de Bijbel juist om Gods wil beter te leren kennen en dus gaat eisegese compleet aan het doel van de Bijbel voorbij.
Niet iedere Bijbel uitlegging moet dus meteen worden opgevolgd en dat brengt mij meteen bij het laatste stukje context dat ik wil belichten: ook voor de Bijbel geldt dat niet alles moet worden opgevolgd. Dat klinkt misschien gek, maar niet alles wat in de Bijbel staat is bedoeld om op te volgen. Zo komt er bijvoorbeeld voorbij hoe een vader dronken werd gevoerd, waarna de dochters met hem naar bed gingen. Of dat een godvrezende man de vrouw van een andere man inpikte door hem te laten doden in de strijd. Klinkt niet echt als voorbeelden die wij moeten opvolgen, right?
Teksten in de Bijbel zijn dan ook omschrijvend of voorschrijvend – in het Engels beter gezegd als ‘descripted’ of ‘prescripted’. Descripted is een omschrijving van de gebeurtenis en prescripted is wat wij moeten opvolgen. Dat geldt dus alleen wanneer de omschreven situatie op ons van toepassing is en als het aan ons is geadresseerd. De reden waarom er in de Bijbel ook gebeurtenissen staan die we niet moeten opvolgen, is om te laten zien hoe verdord de mens is en dat we God echt nodig hebben. Dat zijn dus vooral lessen over hoe we iets níet moeten doen. In de twee voorbeelden die ik net gaf, is die boodschap dus wel redelijk duidelijk. Soms ligt dat iets subtieler. Het is dan belangrijk om de tekst met context te benaderen. Oftewel: de tekst in zijn geheel lezen met de tekstsoort én cultuur in het achterhoofd. Dan blijkt al snel of het iets is dat wij ook moeten toepassen of niet. En dat is eigenlijk de key van Bijbel lezen: bewust zijn van wat je leest en onthouden dat de Bijbel geen standaard boek is!
that’s just the beginning!
Gefeliciteerd, we zijn bij het einde van de blog gekomen! Nu kan je je ineens realiseren dat om de Bijbel goed te begrijpen, je best wel wat moeite moet doen. Geloof het of niet, dat is de bedoeling. De Bijbel is by design bedoeld om het leven lang dingen te ontdekken, omdat wij ook het leven lang in een groeiproces zitten! Daarbij kunnen wij mensen de Bijbel nooit helemaal begrijpen, maar daar gaat het ook niet om. Zoals ik al eerder aangaf is het doel om God te leren kennen. Door dus te moeten onderzoeken, wordt een relatie met Hem opgebouwd en dat is waar het om draait!
Uiteraard valt er nog veel meer te vertellen en dekt deze blog bij lange na niet hoe diep de Bijbel is. Dat is dan ook niet mijn insteek. Feit is eenmaal dat de Bijbel complex is. Zelfs al zou ik het dus willen, zou ik niet alles kunnen uitleggen, puur omdat er zoveel te vertellen valt. En dát is precies het punt dat ik wel wil maken: de Bijbel is complex, maar dat is wat het zo tof maakt. Iedere ontdekking daagt mij uit om nog verder te onderzoeken wat er te vinden valt en daarbij onderstreept de complexiteit weer de bijzonderheid van de Bijbel! Overigens hebben de Joden zelfs een techniek om de verschillende lagen van de teksten te onderzoeken: de midrasj, voor het geval je daar meer in wilt verdiepen ;).
Ik hoop dat deze blog enkele inzichten heeft gegeven over deze bijzonderheid van de Bijbel, maar nog meer hoop ik dat dit een uitnodiging is om zelf dieper onderzoek te doen. Zo heb ik mij expres enkel op de context gefocust en niet op Bijbelteksten zelf, omdat dat een zoektocht is die je zelf moet begaan! Ik ben dan ook niet degene die het beste Bijbelteksten kan uitleggen, maar de Heilige Geest. Ik wil je dus vooral uitdagen om zelf te onderzoeken of wat ik vertel wel gegrond is of niet. Kern van deze blog is dat zelfonderzoeken essentieel is, dus onderzoek ook vooral mijn woorden :). Onderaan de blog heb ik de bronnen toegevoegd die mijn aanknopingspunten waren. Zij geven nog veel meer diepgang en hopelijk een aantal aanknopingspunt voor jouw eigen ontdekkingstocht!
