ongevraagd
ondernemerschap
wat als je nooit ondernemer wilde zijn, maar het wel van jouw droombaan wordt verwacht?
april ’23
Nog nooit, nog geen seconde, had ik mijzelf als ondernemer voorgesteld. Niks in mij ambieerde dat. Sterker nog, ik wilde het juist heel graag níét. Zo zei ik altijd tegen mezelf: wat ik ook ga doen, ik ga nooit als ondernemer aan de slag. Helemaal mooi en zo, maar daarmee wist ik nog niet wat ik wél wilde doen. Na van alles te hebben overwogen, stuitte ik op een dag onbedoeld op het illustratievak – het was liefde op het eerste gezicht. Tenminste, totdat ik op het tweede gezicht ontdekte dat die liefde hand in hand met ondernemen ging. Was het illustrator zijn nog wel mijn droombaan als ik ook ondernemer moest worden? En zo ja, hoe zou ik dat in vredesnaam moeten doen???
in het diepe
Tegen al mijn voornemens in, besloot ik om toch voor het ondernemerschap te gaan. Niet omdat ik had uitgevogeld hoe ik het zou aanpakken, maar puur omdat ik wist dat ik wilde illustreren. Toegegeven, dat was niet de meest doordachte tactiek – en verliep ook zeker niet vlekkeloos – maar twee jaar later heeft het mij wel ver gebracht en dat wil ik hier graag delen! Ik weet namelijk dat er veel creatievelingen zijn die met hetzelfde ondernemersdilemma worstelen. Door onomwonden te vertellen hoe ik toch over mijn aversie heen ben gestapt en welke lessen ik heb geleerd, hoop ik hierbij te helpen. Ik zal dus niet zozeer ingaan op het technische aspect, maar me vooral richten op de beginfase van ondernemen. Dus, voor iedereen die net zo tegen het ondernemerschap opkijkt als ik deed: this one is for you!
the big fuss
Zoals ik zojuist al aangaf, hoeft het ondernemen niet beangstigend te zijn. Maarre, hoe komt het eigenlijk dat dit voor velen wél zo aanvoelt? Voordat ik je met allerlei tips en ervaringen bestook, wil ik hier eerst kort op ingaan. Ik geloof namelijk dat dit een interessant en bovenal waardevol inzicht kan verschaffen. Want hoewel ondernemen een vak apart is, is het in de creatieve sector heel gebruikelijk. Er zijn dan ook genoeg creatievelingen die dit succesvol doen. Hoe kan het dan toch dat zo veel er zo huiverig voor zijn? Met andere woorden: waar komt die grote fuss vandaan?
Heel simpel gezegd denk ik dat het probleem te herleiden is tot een gebrek aan kennis en duidelijkheid. Want ondanks de aanwezigheid van ondernemen, wordt er nauwelijks over gesproken. Onderling niet echt – praten over geld is toch niet erg chique – maar ook niet op de kunstacademie en dat is waar de schoen (o.a.) wringt. De kunstacademie is immers dé plek waar je wordt klaargestoomd voor de beroepspraktijk. Dat er dan zo’n belangrijk onderdeel niet aan bod komt, levert spanning op. Zo heb ik eigenhandig de olifant in de kunstacademiekamer ervaren: iedereen wist dat we vroeg of laat met ondernemen te maken zouden krijgen, maar doordat er maar niet op werd ingegaan, werd de weerzin alleen maar groter.
Ik snap dus heel goed dat ondernemen intimiderend kan overkomen. Het is ook niet zomaar iets en als je er dan nog eens vrij weinig over leert, is dat inderdaad eng. Het goede nieuws is dat academies daar de laatste tijd steeds meer aandacht aan besteden! Het slechte nieuws is dat voorgaande generaties zoals ik daar niks aan hebben. Maar ook dan is er goed nieuws: kennis kan worden aangevuld en dat is meteen de kern van mijn verhaal! Een van de voornaamste redenen waarom ik mijn twijfels rondom ondernemen aan de kant kon zetten, kwam namelijk door zelfstudie. Ik leerde stukje bij beetje hoe ik het ondernemerschap kon aanpakken, waardoor ik inzag dat het best behapbaar was. Onderweg leren is dus zeker een mogelijkheid. Sterker nog, ik geloof dat een groot deel daarop neerkomt: veel uitproberen en onderweg leren wat werkt!
Het eerste wat ik dus wil meegeven is dit: laat je niet intimideren door het woord ‘ondernemen’. Natuurlijk is het niet voor ieder weggelegd en vergt het hard werken, maar ik hoop dat je het niet bij voorbaat uitsluit. Het hele ding van ondernemen is dat je jouw eigen koers kunt trekken en dat is een kwaliteit die makers zeker wel hebben. Gebruik dat dus vooral! Net zoals al je andere kwaliteiten. Misschien is dat voor de hand liggend, maar zelf dacht ik dat ik aan een bepaald beeld moest voldoen om een goede ondernemer te zijn (extravert en direct, bijvoorbeeld). Door naar andere freelance illustratoren te kijken, ben ik gaan inzien dat dit niet per se hoeft. En uiteraard kan je daar nog altijd in groeien! Kortom, door dit inzicht én de overtuiging dat als God mij deze talenten heeft gegeven, Hij mij ook bij het ondernemen zou leiden, ben ik toch aan de slag gaan :).
okay great, maar hoe ging het freelancen in de praktijk?
enkele onderwerpen waar ik tegenaan liep en hoe ik die heb getackeld
1 - ONDERNEMEN IS ONDERWEG LEREN
Ik gaf het eigenlijk hierboven al aan, maar je hoeft dus niet alles te kunnen of weten om met ondernemen te kunnen beginnen. De praktijk is immers de beste leermeester en door veel te kijken naar ervaringen van mensen uit het vakgebied – zoals je nu op deze blog doet 😉 – kom je een heel eind. Zo heb ik in het begin van mijn post-afstuderen, veel illustratiegerelateerde blogs afgestruind. Dit gaf mij een beeld van wat ik kon verwachten én gaf mij veel handvatten om gewoon te beginnen. Daarnaast heb ik tientallen illustratoren gemaild met specifieke vragen. Dat werkte verrassend goed: de meeste waren meer dan blij om mijn vragen te beantwoorden!
Ik raad dus zeker aan om gewoon op mensen af te stappen met vragen. Uiteraard wel op een beleefde manier en over relevante onderwerpen. Zo wilde ik bijvoorbeeld meer weten over het opstarten van een webshop. Ik onderzocht toen wie een webshop runde op een manier die ik zelf ook zou willen en mailde toen enkele concrete vragen. Er is natuurlijk geen garantie dat diegene terugmailt – zij zijn ook druk en zeker niet verplicht om te antwoorden! – maar vragen kan nooit kwaad. Verder heb ik veel gekeken naar de ervaringen van andere creatieve ondernemers (again: hier is online veel over te vinden!) De rode draad? Zij weten het ook niet exact. Maar door te reflecteren en veel te proberen, maken ze er iets van. Dat is dus meteen de reden dat ik van mening ben dat het niet erg is als je niet alle ins en outs tot in detail weet. Hen is het ook gelukt!
Uiteraard betekent dit allemaal niet dat je het ondernemen licht kunt opnemen. Zoals ik hierboven al schreef, hoef je niet alles tot in de kleinste details te weten, maar een goede basis is wel vereist! Heel concreet heb ik hieraan gewerkt door blogs en websites als cultuur+ondernemen, uit te spitten. Zo ben ik lowkey met het ondernemen in het algemeen geïntroduceerd, maar ook met het zakelijke aspect. Toen ik dat enigszins begon te begrijpen, ben ik echt de diepte ingegaan door de websites van de KvK en de Belastingdienst te onderzoeken. Meteen een tip daarvoor: deze organisaties bieden speciaal voor starters een gratis webinar aan over de Belastingdienst. En nog een tip: voordat ik die webinar volgde, had ik al wat onderzoek gedaan. Daardoor herkende ik veel en was de informatie niet overweldigend!
2 - €€€
Nu ik het over de zakelijke kant heb, moet ik het ook over geld hebben. Ik denk dat dit gedeelte pas écht het intimiderende stuk is, aangezien je hier met de Belastingdienst® te maken krijgt. De webinar die ik net benoemde, is echter een hele fijne bron om dit aan te pakken. Daar kan je bovendien direct vragen stellen, dus voor financieel en zakelijk advies kun je beter bij hen terecht ;). Ik wil dan ook iets anders belichten! Voordat je bij de Belastingdienst moet zijn, gaat er namelijk nog een cruciale stap aan vooraf: überhaupt inkomsten verkrijgen. Hoe ga je daarover in gesprek?
Ikzelf was hier best huiverig over, omdat ik, net zoals de meeste makers, mij gewoon wil bezighouden met kunst – niet over centjes praten. Ik realiseerde me alleen dat ik, om werk te kunnen én te blijven maken, toch voor centjes moet zorgen. Plus – of je het nou leuk vindt of niet – deze wereld drukt waardering nu eenmaal uit in geld. Vindt iemand iets niet veel waard, dan zal hij er niet veel geld aan willen afstaan. Zo wel, dan is hij wel bereid meer te betalen. Het bedrag dat jij dus voor jouw werk vraagt, impliceert hoe jij ernaar kijkt, maar ook hoe anderen het volgens jou zouden moeten waarderen. Aangezien ik mijn werk serieus neem en weet dat ik een goed product lever, moet ik dat dus doortrekken in het bedrag dat ik vraag. En dat is niet ‘vies’ of ‘raar’, maar meer dan terecht!
Wanneer ik dus over een budget moet onderhandelen, houd ik bovenstaande inzichten in gedachten. Daarbij bedenk ik dat de persoon tegenover mij ook netjes voor zijn werk betaald wordt (als het goed is tenminste). Ik mag dus hetzelfde verlangen! Nu moet ik wel toegeven dat dit niet altijd makkelijk is. Menigmaal is het budget gewoon niet zo toereikend, zelfs al zou de opdrachtgever het wel willen. Ik vraag mezelf dan af of ik op een andere manier toch waarde uit de opdracht kan halen. Bijvoorbeeld door meer creatieve vrijheid te krijgen, minder feedbackrondes af te spreken of dat het project heel waardevol voor mijn portfolio kan zijn (heel eerlijk zijn hierin!) Zo niet, toch nee zeggen. Zo wijs ik nog best veel dingen af.
2B - €€€ REGISTREREN
Wanneer het onderhandelen eenmaal is gelukt en je bent uitbetaald: gefeliciteerd! Helaas ben je er dan nog niet. Een van de ondernemersverantwoordelijkheden is dat je een administratie moet bijhouden van jouw uitgaven en inkomsten. Ingewikkeld? Misschien. Maar niet gevreesd, er zijn genoeg boekhoudprogramma’s die dit voor je kunnen vergemakkelijken. Vaak bieden ze een gratis proefperiode of zelfs proefaccount aan, zodat je eerst kunt kijken wat voor jou handig werkt. En again, met het doorspitten van relevante blogs kom je al een heel eind.
Mocht je overigens wel over een budget beschikken, dan is een accountant zeker een aanrader. En zelfs al heb je dat niet, is het toch waardevol om daarover na te denken! Je moet natuurlijk jouw uitgaven bijhouden om dat bij de Belastingdienst aan te geven. Met name bij de jaarlijkse inkomensbelasting – om dan toch even met termen te gooien – kan dit tricky zijn. Voor je mentale geruststelling, maar ook financieel, kan het dan voordelig zijn om een accountant te raadplegen. Hij weet als geen ander of er nog voordelen te behalen zijn en dat kan je weer in kosten schelen. De btw-belasting die per kwartaal gaat, regel ik dan wel weer zelf, aangezien dat prima te doen is. Maar check vooral ook even of de kleineondernemersregeling (KOR) een uitkomst kan zijn!
3 - netwerken is niet eng. repeat after me: netwerken is níet eng
Nog zo’n gevreesd aspect van het ondernemen is netwerken. Ik denk dat ik hier als student het meest tegenop keek. I mean, is het hele idee van kunstenaar zijn niet juist dat je een boodschap visueel verbeeldt, zodat je het niet onder woorden hoeft te brengen? Goed – helaas werkt het niet zo. Ondernemen draait veelal om kansen zoeken en creëren en daar hoort netwerken nou eenmaal bij. Als anderen immers niet weten dat je bestaat en wat je doet, kunnen ze je daar ook niet voor vragen! En mocht dat besef je nog niet genoeg enthousiasmeren – ahum, ik spreek uit eigen ervaring – bedenk dan dat het niet zo vervelend hoeft te zijn.
De reden waarom ik zo tegen ‘netwerken’ aan liep, kwam doordat ik dacht dat je hiervoor op mensen moet afstappen die daar helemaal niet op zitten te wachten, om vervolgens te vertellen waarom jij zo geweldig bent. Dat is dus niet alleen vet ongemakkelijk, het voelt ook nog eens enorm nep aan. En eerlijk, ikzelf zou daar ook niet op zitten te wachten. Surprise, surprise: netwerken werkt ook niet zo. Het is namelijk geen eenrichtingsverkeer; een kans voor jou helpt ook een ander. Het product of de dienst die jij aanbiedt, voorziet immers in een bepaalde behoefte. Als je dus met een oprechte houding op mensen afstapt en met iets relevants komt, zijn ze vaak juist blij om jouw verhaal aan te horen. Zij zijn immers ook steeds op zoek naar wat hen kan helpen!
In tegenstelling tot wat je misschien denkt, hoeft netwerken dus niet ongemakkelijk of egocentrisch te zijn. Daarbij geldt ook hier weer dat je het op je eigen manier kunt doen. De standaard netwerkborrels sla ik bijvoorbeeld liever over. Misschien dat het wel heel effectief is om gewoon op allerlei mensen af te stappen – ondernemen is per slot van rekening veel kansen zoeken en zo spreek je veel mensen – ik heb het idee dat hier toch erg een “what’s in it for me”-houding heerst en dat voelt niet authentiek aan. Gelukkig zijn er dan ook genoeg alternatieven!
3b - social media (en de (ir)relevantie ervan)
Een makkelijke, alternatieve manier om mensen te benaderen is natuurlijk via social media. Je zet je werk online en de hele wereld kan het zien. Dat is alleen ook het nadeel. Iedereen kan het zien, maar ook iedereen kan het platform gebruiken. Er is dus veel concurrentie – héél véél. Voor zover ik weet, bereik ik hiermee dan ook geen opdrachtgevers. Ik weet dat sommige illustratoren dit wel lukt, maar again – sommige. Daarnaast is er de afgelopen jaren steeds meer discussie ontstaan over de relevantie van social media voor creatievelingen. Algoritmes, AI, maar ook het feit dat je uren in een werk stopt om daar vervolgens maar superkort bereik mee te hebben. Je begrijpt het denk ik wel: ik ben geen fan.
Ik zorg er liever voor dat mijn website er goed uitziet. Via een link kan ik dan artdirectors naar een omgeving sturen waar enkel mijn werk te zien is. Simpel, effectief en dus voor mij de manier om op mensen ‘af te stappen’. Zo mail ik een kleine selectie van relevant werk samen met de link naar mijn website! Let wel: ik doe dit alleen bij bedrijven en organisaties waarvan ik echt denk dat mijn werk en visie past. Ik vermeld er dan ook bij waarom ik dat denk om te laten zien dat ik er oprecht over heb nagedacht en het wederom niet vanuit die “what’s in it for me”-houding doe. Mensen waarderen dat en zo heb ik daadwerkelijk opdrachten gekregen!
3c - presence is key
Nu moet ik wel zeggen dat cold mailing, ondanks de directheid, niet 100% ideaal is. Artdirectors krijgen natuurlijk talloze van dit soort mails binnen; het blijft dus lastig om daarin op te vallen. Zo kan het best wat mailtjes kosten voordat er überhaupt één persoon terugmailt – laat staan met een opdracht. De meest effectieve manier is dus toch old school op mensen afstappen. Met name in het begin merkte ik dat veel opdrachtgevers bij mij kwamen doordat ze waren doorverwezen. En dat door contacten op wie ik eerder was afgestapt! Hoe graag de introvert in mij het dus wil vermijden, het is echt waardevol om face to face met mensen in gesprek te gaan. Bovendien kun je dan meteen testen of je kort en bondig over je werk kunt vertellen :).
Naast opdrachtgevers, kan ik zeker aanraden om andere makers te bezoeken. Dit zijn vaak geen potentiële opdrachtgevers, maar het is gewoon superinspirerend om andere makers te ontmoeten. Even uit je eigen bubbel stappen en proeven hoe zij met het makerschap omgaan! En laten we eerlijk zijn, het illustrator-zijn is meestal een eenzaam bestaan. Om te voorkomen dat je dus in totale isolatie terechtkomt, is het goed om van tijd tot tijd onder gelijkgestemden te zijn. Bovendien kunnen zij weer hun ervaringen delen en je misschien toch naar potentiële opdrachtgevers doorverwijzen. En ook fijn: hoogstwaarschijnlijk dealen zij net zo goed met de ondernemersstruggle. Kunnen jullie je daar meteen samen over uitlaten!
3d - netwerken is niet alles
Uiteindelijk is netwerken net als met de rest rondom ondernemen, gewoon een kwestie van doen. Daar komt dus een portie assertiviteit bij kijken, maar daar kun je beter in worden – ik kan ervan getuigen ;). En mocht je als introverte creatieveling toch al beginnen te zweten bij het idee om op mensen af te stappen, dan heb ik nog goed nieuws! Uiteindelijk gaat het erom of je goed werk levert. Goede social skills zijn dan wel handig om een gesprek gladjes te laten verlopen, als jouw werk niet goed is, kom je daar ook niet ver mee. Plus, jouw houding is ook belangrijk! Of je een decent persoon bent, bepaalt namelijk net zo goed of mensen met je willen werken. Zorg er dus voor dat je kwalitatief werk maakt (en dat ook professioneel presenteert – hallo website!!) en dat je gewoon aardig bent. Zelfs voor de schuwe kunstenaars onder ons moet dat haalbaar zijn!
All right! Dat was een kleine greep uit de ervaringen die ik door schade en schande heb opgedaan. Hopelijk geeft het enige nuancering, inzichten en handvatten om de beginfase van het ondernemen te overleven. Maar nog het allermeest hoop ik dat ieder die over het ondernemen twijfelt, nu toch iets enthousiaster is geworden. Ik heb het dan niet echt benoemd, maar er zijn wel degelijk loondiensten in de creatieve sector – bij studio’s bijvoorbeeld. Je werkt dan alleen vaak in meerdere stijlen en dat wilde ik niet. Ik wilde complete autonomie en ik hoop dat als je dat liever ook wilt, dit motiveert om het ondernemen serieus te overwegen. Het is zeker niet het makkelijkste pad, maar hierdoor kan ik mij wel geheel bezighouden met het illustreren zoals ik dat wil :).
Tot slot wil ik graag eindigen met wat er juist heel leuk is aan ondernemen! Zo geeft het mij de gelegenheid om hardop te bedenken wat ik wil doen (muurschilderingen maken, verpakkingen ontwerpen, etc) maar ook de mogelijkheid om dat te verwezenlijken. Persoonlijk vind ik dat het leukste, want the sky is the limit. En oké, nog één tip dan: deel deze dromen vooral. Met je tante, een collega, de tandartsassistent (ja, dat heb ik echt gedaan) en ieder ander die het wil horen! Het zal je verbazen hoeveel hulp je daardoor kunt krijgen. Verder vind ik het leuk dat het ondernemen mij uitdaagt om dingen te doen die ik anders zou vermijden. Als persoon groei ik daar natuurlijk ontzettend veel van. Zo begon mijn ondernemersweg dan wel ongevraagd, ik ben God heel dankbaar voor dit pad en kijk ernaar uit wat er verder gaat komen!
de ‘ondernemen overleven’ spreadsheet
een korte samenvatting van mijn tips, nog enkele bonus trics én een paar
heerlijke clichés om de beginfase draaglijker te maken
• Ondernemen is veel onderweg leren.
• De meeste doen ook maar wat.
• Netwerken is stom, maar kan op meerdere niet stomme manieren.
• Budget bespreken hoort er eenmaal bij. Ik bedenk mij maar altijd dat de persoon tegenover mij dit ook voor zijn baan heeft moeten doen.
• Blijf zoeken naar kansen en blijf doorgaan. Vaak kost het hééél vééél mails om één opdracht te krijgen.
• Ook mensen die al succesvol zijn, worden afgewezen. Afwijzing is dus meestal geen reflectie van de kwaliteit van het werk, maar een kwestie van smaak.
• Geduld is een schone zaak.
• Relativeer veel, you’ll get there. (En vergelijk jezelf bovenal NIET met anderen, enkel met jezelf.)
• Hard work pays off.
• Schroom niet om je dromen te delen.
• Doen!!!
